آناتومی زانو و اجزای آن

در این مقاله به شرح کلی آناتومی زانو یا همان تشریح و توصیف ساختار زانو میپردازیم. زانو یکی از پیچیده ترین مفاصل بدن است که ران را به ساق پا وصل می کند. ساختار زانو تا حدودی ناپایدار می باشد و با این حال باید تمام وزن بدن انسان را تحمل کند و این فشار در حین دویدن یا راه رفتن نیز بیشتر می شود.

همچنین زانو بزرگترین مفصل بدن بوده و هم حرکات لولایی بصورت خم و باز شدن دارد و هم تا حدودی میتواند حرکات چرخشی حول محور طولی را انجام بدهد که فشار زیادی را متحمل میشود به همین دلیل درد زانو در افراد بیش از بیماری های دیگر شایع است.زانوها از بخش‌های متفاوتی تشکیل می‌شوند که هر کدام از آن وظیفه خاصی را در حین خم و راست کردن یا تحمل وزن بر عهده دارند.

آناتومی زانو و اجزای آن :

استخوان های تشکیل دهنده در آناتومی زانو

• استخوان ران یا فمور (femur)
• استخوان درشت نی یا تیبیا (tibia)
• استخوان کشکک یا پاتلا (patella)

در قسمت زانو استخوانهای ران، کشکک و ساق پا وجود دارد که مفصل زانو آنها را به هم متصل میکند. استخوان ران در حرکت دادن استخوان لگن مؤثر است و در ناحیه تحتانی استخوان لگن قرار دارد. کشکک زانو نیز در جابه‌جایی استخوان زانو به سمت عقب و جلو مؤثر است.

مفصل زانو در واقع مفصلی است که بین دو استخوان ران از بالا و استخوان درشت نی یا تیبیا از پایین قرار گرفته است و در جلوی مفصل استخوان دیگری به نام کشکک زانو یا پاتلا قرار دارد.

 

غضروف های داخل زانو

یکی دیگر از اجزایی که در آناتومی زانو میتوان آن را توصیف کرد، غضروف است. در ناحیه زانو دو نوع غضروف وجود دارد: غضروف منیسک مابین استخوان ران و کشکک زانو قرار دارد و نقش یک کمک فنر را دارد. شاید تا کنون اصطلاح غضروف پاره شده را شنیده باشید که این همان منیسک زانو است. نوع دیگر غضروف در ناحیه زانو، ماده نرم و صافی است که پوشاننده سطوح استخوانی زانو است. این نوع غضروف باعث می شود که استخوان ها به راحتی و هماهنگ حرکت کنند.

در داخل زانو انتهای استخوان ران و استخوان تیبیا از غضروف مفصلی پوشانده شده است به طوری که استخوان ها می تواند بر روی هم بدون درد حرکت کنند. قطر این غضروف ها حدود دو و نیم سانتیمتر می باشد. در بین دو سطح غضروفی مایعی به نام مایع سینوویال وجود دارد که در واقع بین دو سطح غضروفی را روغن کاری می‌کند و زانوی ما به طور نرم و بدون درد میتواند خم و راست می شود.

این بافت همچنین به خاطر قوام لاستیکی که دارد یک جذب کننده شوک است و موجب میشود تا نیروهای شدید و ناگهانی که به مفصل زانو وارد میشود در آن مستهلک شده و به استخوان صدمه ای وارد نشود.

رباط های مفصل زانو

قسمت های مختلف مفصل زانو توسط رباط ها به یکدیگر متصل می شوند. رباط های داخلی و خارجی کنترل حرکت های جانبی زانو را به عهده دارند. رباط های صلیبی خلفی و قدامی حرکت رو به جلو زانو را کنترل می کنند و موجب ثابت نگه داشتن مفصل زانو می شوند.

• رباط جانبی داخلی
• رباط جانبی خارجی
• رباط متقاطع یا صلیبی جلویی
• رباط متقاطع قدامی

رباط های جانبی داخلی و خارجی مانع از حرکت بیش از حد زانو به طرفین می شوند و رباط های صلیبی خلفی و قدامی نیز حرکت جلو وعقب زانو را کنترل می کنند.

رباط جانبی داخلی یا لیگامان کلترال مدیال Medial collateral ligament به صورت یک نوار پهن از بالا به سطح داخلی کندیل داخلی استخوان ران متصل شده و در پایین به زیر پلاتوی داخلی استخوان تیبیا میچسبد.

وظیفه این رباط اینست که اجازه نمیدهد تا ساق به طرف بیرون کج شده و زاویه پیدا کند و در واقع مانع از انحراف زانو و ساق به سمت خارج میشود.

رباط جانبی خارجی یا لیگامان کلترال لترال Lateral collateral ligament از بالا به سطح خارجی کندیل خارجی استخوان ران متصل شده و در پایین به سر استخوان فیبولا میچسبد. وظیفه این رباط اینست که اجازه نمیدهد تا ساق به طرف داخل کج شده و زاویه پیدا کند و در واقع مانع از انحراف زانو و ساق به سمت داخل میشود.

رباط متقاطع یا صلیبی جلویی یا قدامی Anterior cruciate ligament که به اختصار به آن ACL هم میگویند. این رباط در جلوی PCL و در بین دو کندیل داخلی و خارجی ران و در واقع در داخل زانو قرار داشته و مانع از لغزش پلاتوی تیبیا در زیر کندیل های ران به سمت جلو میشود.

رباط متقاطع قدامی در بالا به سطح داخلی کندیل خارجی ران میچسبد و در پایین به ناحیه جلویی وسط پلاتوی تیبیا متصل میشود.

رباط متقاطع یا صلیبی پشتی یا خلفی Posterior cruciate ligament که به اختصار به آن PCL هم میگویند. این رباط در پشت ACL و در بین دو کندیل ران قرار گرفته و مانع از لغزش پلاتوی تیبیا به سمت عقب میشود. این رباط از سطح خارجی کندیل داخلی ران شروع شده و در پایین به ناحیه پشتی وسط پلاتوی تیبیا میچسبد.

این دو رباط با کمک یکدیگر مانع از این میشوند که استخوان ها درشت نی و ران بر روی هم به سمت جلو عقب بلغزند و سر بخورند. چهار رباط ذکر شده مهمترین عوامل حفظ پایداری مفصل زانو هستند.

کپسول مفصلی زانو

کپسول مفصل زانو یک پرده بافتی است که دور تا دور مفصل را گرفته است. کپسول مفصل زانو در بالا به دورادور پایین استخوان ران درست در جایی که غضروف مفصلی شروع میشود متصل میشود و در پایین هم به دورادور بالای استخوان درشت نی درست جایی که غضروف مفصلی شروع میشود متصل میشود..در جلو هم به دورادور لبه مفصلی استخوان کشکک اتصال میابد بنابراین مفصل استخوان های زانو درشت نی و کشکک داخل این کیسه بسته جای می گیرند. همچنین رباط های جانبی و تاندون های چهار سر و کشکک نیز به کپسول مفصلی متصل هستند و در حقیقت جزئی از آن به حساب می آیند.

سطوح داخلی کپسول مفصلی از پرده نازکی پوشیده شده است که به آن لایه سینوویال Synovial membrane گفته می شود. سلول های این لایه مایعی را از خود ترشح می کنندکه مایع مفصلی نام دارد که وظیفه آن از یک سو لیز کردن سطوح مفصل جهت کاهش اصطکاک و از طرفی دیگر تغذیه غضروف است.

البته ذکر این نکته ضروری است که کیسه ای که کپسول مفصلی درست میکند در بالای کشکک چین میخورد و بدین ترتیب این کیسه در بالاتر از کشکک هم وجود دارد.

بورس های زانو

بورس مفصل دارای ساختاری است که معمولاً در میان دو قسمت متحرک قرار می گیرد. در ناحیه زانو یک بورس در قسمت جلوی زانو و زیر پوست قرار دارد. بورس به گونه ای عمل می کند که امکان حرکت صاف بین ساختار استخوان و پوست ایجاد گردد. به صورت کلی صدها بورس در ساختار بدن هر فرد وجود دارد. بورس جلوی مفصل زانو بیشتر در معرض التهاب و تورم است و این اتفاق زمانی رخ می دهد که آسیب به مفصل زانو وارد شود و یا اینکه فرد فعالیت هایی را انجام دهد که مفصل زانو دچار آسیب شود. التهاب در ناحیه بورس زانو در افرادی که شغل آن هابه گونه ای است که زمان زیادی را به صورت خم شدن در ناحیه زانو سپری کنند، بیشتر اتفاق می افتد.

در واقع بورس ها کیسه های مجازی هستند که از دو لایه پهن تشکیل شده اند که در بین آنها کمی مایع سینوویال قرار دارد. این کیسه ها در مناطقی از اطراف زانو قرار گرفته اند که در آن مناطق بافت ها باید روی یکدیگر حرکت کنند. پس برای تسهیل این حرکت بین دو بافت متحرک یک بورس قرار میگیرد.

بزرگترین بورس زانو در واقع همان امتداد کپسول مفصل زانو به بالای کشکک است که به آن پاچ سوپراپاتلار Suprapatellar pouch میگویند.

در بین سطح قدامی کشکک و پوست هم یک بورس به نام بورس جلوی کشکک Prepatellar boursae قرار دارد که موجب میشود پوست روی کشکک به راحتی روی آن بلغزد. این خاصیت موجب میشود تا پوست جلوی زانو در موقع زانو زدن روی زمین آسیب نبیند.

بورس دیگری در زیر کشکک و پشت تاندون کشکک قرار دارد که به آن بورس تحت کشککی Infrapatellar boursae میگویند و موجب میشود تا تاندون کشکک روی لبه جلویی پلاتوی تیبیا به راحتی حرکت کند

منیسک های زانو

در داخل زانو در بین دو استخوان ران و تیبیا دو واشر قرار گرفته است که منیسک نامیده می‌شود. یک منیسک در داخل زانو و یک منیسک در خارج زانو قرار دارد. منیکسی که در داخل زانو قرار گرفته است منیسک داخلی و منیسکی که در قسمت خارجی زانو قرار گرفته است ، منیسک خارجی نامیده می شود.

مهم‌ترین کار منیسک ضربه گیری است یعنی مانند کمک فنر، نیروهایی که به زانو وارد می شود را به طور مساوی به سطوح استخوانی انتقال می دهند.علاوه بر این به رباط های اطراف زانو کمک می کند تا پایداری زانو را حفظ کنند.

مینیسک ها به توزیع فشارهای استخوان ران روی استخوان درشت نی نیز کمک می کنند. اگر مینیسک ها وجود نداشتند تمام وزنی که روی استخوان ران وارد می شد به یک قسمت از استخوان درشت نی منتقل شده و باعث آسیب آن می شد.

همچنین مینیسک ها به رباط ها کمک می کنند تا زانو را پایدار نگه دارند. بدون این لیگامنت های مستحکم و قوی بین استخوان ها ی ران و درشت نی، مفصل زانو بیش از حد شل و ناپایدار می شد.

عضلات زانو

دو دسته عمده عضلات در ناحیه ران وجود دارند که بر روی زانو اعمال اثر میکنند.

عضلات چهارسر یا کوادری سپس Quadriceps muscles در جلوی استخوان ران قرار دارند و به توسط زردپی یا تاندونی به همین نام به لبه بالایی استخوان کشکک متصل میشوند.

عضلات همسترینگ Hamstring muscles در سطح پشتی یا خلفی استخوان ران قرار داشته و به توسط تاندون های همسترینگ که به بالا و پشت تیبیا متصل میشوند زانو را خم میکنند.

عضلاتی که باعث خم و راست کردن زانو می شوند در ران ما قرار دارد و توسط تاندونهای خود به استخوان تیبیا که در پایین زانو قرار دارد وصل می شود. عضله ای که باعث باز شدن زانو می‌شود ، عضله چهارسر رانی نام دارد که در واقع مجموعه ای از چهار عضله است و در جلوی ران قرار گرفته است. عضلاتی که باعث خم شدن زانو می شود عضلاتی هستند که در پشت ران قرار گرفتند و عضلات همسترینگ نامیده می شوند.

تاندون های اطراف زانو

تاندون ها رشته های محکمی از بافت پیوندی لیفی (فیبروز) هستند که عضلات را به استخوان ها متصل می کنند. تاندون زانو یا تاندون پاتلا (Patellar Tendon) همراه با با عضلات جلوی ران (عضلات چهارسر یا Quadriceps) در صاف کردن (اکستنشن) اندام تحتانی نقش دارد. پارگی های جزئی در تاندون باعث می شوند که راه رفتن و انجام فعالیت های روزمره دشوار گردد.

در جلو و عقب زانو تاندون ها قرار گرفته اند و حرکت تاندون ها باعث باز و بسته شدن زانو می شود. طوری که یک تاندون در جلوی زانو قرار دارد که تاندون عضله چهارسر است که در واقع استخوان کشکک یا پاتلا در داخل آن قرار گرفته است و باعث باز شدن زانو شود و به همین دلیل است که ما می‌توانیم بایستیم یا راه برویم و دو تاندون هم در عقب زانو قرار دارند که تاندون های مربوط به پشت ران می باشد که عضلات همسترینگ نامیده می شود و انقباض آن ها باعث خم شدن زانو می شود.

تاندون ها نیز بافتی شبیه به رباط ها دارند و تنها فرقی که با آن ها دارند این است که عضلات را به استخوان ها وصل می کنند. بزرگ ترین تاندون بدن تاندون کشککی می باشد که در اطراف زانو قرار دارد.

کشکک مانند یک تکیه گاه است و نیروی ایجاد شده به وسیله عضلات چهار سر را در حین راست شدن زانو تشدید می کند.عضلات چهار سر ران در قسمت جلویی ران قرار دارند و وقتی انقباض پیدا می کنند زانو راست می شود.

ماهیچه های همسترینگ نیز در پشت ساق پا و ران قرار می گیرند و وقتی منقبض می شوند زانو خم می شود.

عصب های موجود در مفصل زانو

اعصاب مهمی از اطراف زانو بخصوص پشت زانو عبور میکنند. رشته هایی از این اعصاب حس مفصل زانو را تامین میکنند ولی قسمت اعظم رشته های عصبی آنها فقط از زانو عبور کرده و حس و حرکت ساق و پا را موجب میشوند.

مهم ترین عصب زانو، عصب پشت زانویی می باشد که پشت زانو قرار دارد. این عصب در پشت قسمت پایینی ساق پا و پنجه پا قرار دارد و احساس و کنترل عملکرد ماهیچه ها را برعهده دارد. این عصب دقیقا در بالای زانو به دو قسمت تقسیم می شود و عصب های درشت نئی و نازک نئی را تشکیل می دهد که عصب درشت نئی در پشت ساق پا وعصب نازک نئی در جلوی ساق پا به مسیر خود به سمت پایین ادامه می دهند. این دو عصب در آسیب های وارده به زانو آسیب پذیرهستند.

مهمترین عصب در اطراف زانو عصب پوپلیتئال Popliteal nerve است که در پشت یا خلف زانو قرار دارد.عصب پشت زانویی بین ساق و پنجه پا قرار دارد. وظیفه اصلی عصب پشت زانویی کنترل عملکرد ماهیچه‌ها است. این عصب درست در بالای زانو به دو شاخه تقسیم شده و دو عصب تیبیال Tibial nerve و پرونئال Proneal nerve را میسازند.

این دو عصب به ساق و پا رفته و حس و حرکت آن ناحیه را تامین میکنند. عصب تیبیال در پشت ساق به پایین میاید ولی عصب پرونه یا پرونئال در بالای ساق به جلو چرخیده و در جلوی ساق به پایین میاید.

عروق خونی مفصل زانو

عروق خونی فراوانی اطراف زانو به همراه عصب پشت زانویی به طرف پایین در پشت ساق پا در حرکت هستند. سرخرگ و سیاهرگ پشت زانویی بزرگ ترین خونرسان ها به ساق و پا هستند. اگر سرخرگ پشت زانویی آسیب ببیند و امکان ترمیم آن نیز وجود نداشته باشد ساق پا آسیب میبیند.

در واقع ساق پا بدون سرخ رگ کارایی خود را از دست می‌دهد. شریان و پوپلیتئال از مهم‌ترین رگ‌های زانو هستند که وظیفه خون رسانی به مفاصل زانو را بر عهده دارند.

سخن پایانی

مفصل زانو از استخوان، ماهیچه، مفصل، رباط، مینیسک، تاندون، عصب و عروق خونی تشکیل شده است. تمام این بخش‌ها به صورت گروهی باعث تحمل وزن و حرکت انسان می‌شوند.در صورتی که یکی از این اجزا دچار اختلال شود ممکن است در مکانیسم حرکت طبیعی زانو مشکل ایجاد کند.. این مشکل موجب ایجاد حس درد در ناحیه زانو و یا تورم در مفصل می شود.در این صورت حتما به پزشک متخصص ارتوپد مراجعه کنید زیرا با داشتن اطلاعات جامع و کافی همچنین تجربه درمان در این زمینه به تشخیص درست بیماری و درمان شما میپردازد.